Diecezjalny program ochrony dzieci i młodzieży przed wykorzystywaniem seksualnym (analiza)


14 maja 2019 r., Łukasz Kasper / Warszawa; ks. Artur Niemira / Włocławek

Diecezjalny program ochrony dzieci i młodzieży przed wykorzystywaniem seksualnym (analiza)

Specjalny program ochrony dzieci i młodzieży przed wykorzystywaniem seksualnym opracowała już blisko jedna czwarta polskich diecezji, w tym diecezja włocławska. Jak informowaliśmy na początku grudnia minionego roku, Normy dotyczące ochrony dzieci i młodzieży - Kodeks właściwego postępowania w diecezji włocławskiej podpisane zostały przez ks. bp. Wiesława Meringa w dniu 21 listopada 2018 r. Od 27 lutego 2015 r. w diecezji włocławskiej delegatem ds. ochrony dzieci i młodzieży jest ks. dr Piotr Stolecki, psycholog pracujący w Katolickim Centrum Służby Rodzinie we Włocławku.
 
Wspomniane Normy to jeden z elementów programu profilaktyki wszelkich nadużyć względem małoletnich, przeznaczonego tak dla duchownych, jak i świeckich podejmujących różne zakresy odpowiedzialności w pracy z małoletnimi w diecezji.
 
Delegaci, duszpasterze

W marcu 2014 powołane zostało, kierowane przez koordynatora KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży o. Adama Żaka SJ, Centrum Ochrony Życia, działające przy Akademii Ignatianum w Krakowie. Dzięki inicjatywie koordynatora, w każdej diecezji i w każdym większym zgromadzeniu zakonnym w Polsce został wyznaczony i przeszkolony delegat ds. ochrony dzieci i młodzieży. Jest to osoba odpowiedzialna za przyjmowanie zgłoszeń o wykorzystaniu seksualnym małoletnich przez osobę duchowną i za wskazanie pomocy psychologicznej, prawnej i duszpasterskiej.

W całej Polsce takich delegatów jest ponad 80. Ich nazwiska i dane kontaktowe widnieją na większości stron diecezjalnych i zakonnych, a pełna lista oraz baza danych kontaktowych znajduje się na stronie Centrum Ochrony Dziecka. Oprócz delegatów zostało wyznaczonych 70 wyspecjalizowanych duszpasterzy gotowych do pomocy duchowo-duszpasterskiej pokrzywdzonym oraz ich rodzinom, gdy takiej sobie życzą.
 
Od 27 lutego 2015 r. w diecezji włocławskiej delegatem ds. ochrony dzieci i młodzieży jest ks. dr Piotr Stolecki, psycholog pracujący w Katolickim Centrum Służby Rodzinie im. G. B. Molli we Włocławku. Do zadań delegata należy przyjmowanie zgłoszeń o wykorzystywaniu seksualnym osób poniżej 18. roku życia przez duchownych inkardynowanych do diecezji włocławskiej. Ks. Piotr Stolecki odbył specjalistyczne szkolenia organizowane przez koordynatora Episkopatu Polski ds. ochrony dzieci i młodzieży oraz Centrum Ochrony Dziecka w Krakowie.
 
Natomiast od 2 maja 2019 r. duszpasterzem ds. kontaktu z małoletnimi ofiarami nadużyć seksualnych i ich rodzicami jest ks. Sebastian Adamczyk pracujący na co dzień w parafii katedralnej we Włocławku.
 
Programy prewencji przed wykorzystywaniem seksualnym

W dokumencie Episkopatu Polski pt. „Prewencja nadużyć seksualnych wobec dzieci i młodzieży i osób niepełnosprawnych w pracy duszpasterskiej i wychowawczej Kościoła w Polsce” opublikowanym w październiku 2014 r. podkreślono że: "Wszystkie dzieła prowadzone przez jednostki organizacyjne Kościoła podejmujące pracę z dziećmi i młodzieżą są zobowiązane do przyjęcia i stosowania przejrzystych, nieskomplikowanych i poddanych jakościowej kontroli procedur prewencji nadużyć seksualnych. Opracowanie i wprowadzenie w życie procedur prewencji ma się dokonać we współpracy wszystkich osób i grup zaangażowanych w pracę z dziećmi i młodzieżą, nie wyłączając samych dzieci i młodzieży" (pkt. 3). Pkt. 4 mówi o tym, że ze względu na specyfikę grupy, szczególnej uwagi i kompetencji wymaga prewencja w środowisku osób niepełnosprawnych, zwłaszcza umysłowo i psychicznie.

Na zebraniu Rady Biskupów Diecezjalnych na Jasnej Górze 25 sierpnia 2018 r. zapadła decyzja, że w każdej polskiej diecezji zostanie opracowany i wdrożony w życie program prewencji przed przestępstwami wykorzystywania dzieci i młodzieży na tle seksualnym.

Z kolei w "Stanowisku Konferencji Episkopatu Polski w sprawie wykorzystywania seksualnego osób małoletnich przez niektórych duchownych" przyjętym 19 listopada 2018 r. na Jasnej Górze, biskupi zapewnili: "Przygotowujemy w diecezjach i w zakonach oraz zgromadzeniach zakonnych także system prewencji, który ma pomóc ochronić dzieci i młodzież przed potencjalnym wykorzystaniem seksualnym".
 
Kodeks postępowania
 
Normy  obowiązujące w diecezji włocławskiej są przeznaczone do stosowania przez księży oraz świeckich wychowawców, nauczycieli, trenerów, animatorów, wolontariuszy, praktykantów oraz stażystów zatrudnionych na różnych stanowiskach i podejmujących różne zakresy odpowiedzialności w diecezji w zakresie pracy duszpasterskiej z osobami małoletnimi (w katechezie szkolnej, duszpasterstwie w parafii, także podczas wyjazdów przez nie organizowanych). Wspomniane grupy osób będą zobowiązane do zapoznania się z treścią dokumentu i stosowania w ich w praktyce.
 
Normy stanowią jeden z elementów programów profilaktyki nadużyć seksualnych, które przygotować mają wszystkie diecezje w Polsce. Powstał w oparciu o dokumenty Kongregacji Nauki Wiary (Normae de gravioribus delictis, tekst z modyfikacjami z 15 lipca 2010 r., Okólnik do Konferencji Episkopatów w sprawie opracowania „wytycznych” dotyczących sposobów postępowania w przypadku nadużyć seksualnych popełnionych przez duchownych wobec osób niepełnoletnich, tekst z 16.05.2011 r.), Wytyczne Konferencji Episkopatu Polski dotyczące wstępnego dochodzenia kanonicznego w przypadku oskarżeń duchownych o czyny przeciwko szóstemu przykazaniu Dekalogu z osobą niepełnoletnią poniżej osiemnastego roku życia (tekst znowelizowany 6.06.2017 r.) oraz Prewencję nadużyć seksualnych wobec dzieci i młodzieży i osób niepełnosprawnych w pracy duszpasterskiej i wychowawczej Kościoła w Polsce (tekst przyjęty przez KEP 10-11.06.2014 r.). Uwzględniono w nim także normy polskiego prawa karnego. Dokument składa się z trzech części: normy ogólne, szczegółowe zasady postępowania, normy proceduralne.
 
W części pierwszej przypomniano cel podejmowania praktyki wychowawczej, jakim jest dobro fizyczne, psychiczne i duchowe wychowanków; zwrócono także uwagę na konieczność współpracy z rodzicami, opiekunami małoletnich.
 
Część druga zawiera szczegółowe zasady postępowania w pracy z małoletnimi. Przypomniano zakaz stosowania wszelkich kar cielesnych, zakaz faworyzowania (słowem, gestem, prezentami), częstowania małoletnich tytoniem, alkoholem i innymi środkami psychoaktywnymi. Zwrócono uwagę na używanie środków, metod i języka adekwatnego do wieku i rozwoju małoletnich, unikając wulgaryzmów i erotyzacji. Zaakcentowano, iż nie jest dozwolone przebywanie z małoletnim sam na sam w prywatnym mieszkaniu duchownego i że nie wolno przyjmować i gościć osób małoletnich po godzinie 22.00 w budynkach parafialnych (na plebanii i w mieszkaniu duchownych). Dalsze numery Norm dotyczą wprost ochrony integralności seksualnej małoletnich w nawiązaniu do norm prawa polskiego i kościelnego. Przypomniano, że jeżeli wychowankowie, z racji wieku, bądź fizycznych ograniczeń, nie są w stanie wykonać czynności osobistych, pomocy powinni udzielać świeccy wychowawcy, najlepiej tej samej płci, informując o takiej konieczności rodzica lub opiekuna osoby małoletniej. W tej części znalazł się także zapis, iż nie wolno zabierać małoletnich na samodzielne wyjazdy bez zgody rodziców lub prawnych opiekunów. Przypomniano, że parafie i organizacje kościelne, które zapewniają małoletnim dostęp do Internetu, powinny wdrożyć środki bezpieczeństwa (w szczególności zainstalować i aktualizować oprogramowanie zabezpieczające) uniemożliwiające dostęp do treści stanowiących zagrożenie dla ich prawidłowego rozwoju (w tym treści erotycznych, przemocy pod różnymi postaciami).
 
W części zatytułowanej normy proceduralne przypomniano, że do obowiązków wychowawcy należy: odebranie informacji od małoletniego o doznanej krzywdzie seksualnej lub próbie jej popełnienia, bez wydawania sądów, komentowania wobec małoletniego czy innych postronnych osób; zapewnienie bezpieczeństwa, oddzielając małoletniego od domniemanego sprawcy; niezwłoczne poinformowanie jego rodziców lub prawnych opiekunów i zastosowanie się do ich woli odnośnie do małoletniego. Zaakcentowano, iż fakt wykorzystania seksualnego małoletniego, próbę wykonania takiej czynności lub uczynioną mu krzywdę fizyczną lub emocjonalną należy bezzwłocznie zgłosić do biskupa diecezjalnego lub delegata biskupa diecezjalnego ds. ochrony małoletnich. Norma ta dotyczy wszystkich sytuacji, w których osobą oskarżoną był duchowny, alumn lub inna osoba sprawująca opiekę z ramienia instytucji Kościoła.
 
Tworzyć środowiska świadome problemu i sposobów działania

Jesienią 2018 r. Centrum Ochrony Dziecka rozpoczęło systematyczne szkolenia „zespołów ds. prewencji” powołanych przez ordynariuszy we wszystkich diecezjach. Uczestniczyli lub uczestniczą w nich zespoły z diecezji przynależących do danej metropolii. Ich celem było lub jest stworzenie programu prewencji dla każdej diecezjalnej instytucji, w której realizowana jest praca z dziećmi i młodzieżą, czyli rozmaite projekty i dzieła wychowawcze, edukacyjne i opiekuńcze.

Jak poinformował KAI o. Adam Żak, na 15 metropolii Kościoła katolickiego w Polsce (14 rzymskokatolickich i jedną greckokatolicką) szkolenia zostały już przeprowadzone w dziesięciu. Najbliższe odbędą się w archidiecezjach warmińskiej i białostockiej, a w dalszej kolejności w archidiecezji gdańskiej i w lubelskiej.

Szkolenia przeprowadzane są na poziomie metropolitalnym, grupującym zwykle 3-4 diecezje. Ich zorganizowanie osobno dla każdej diecezji potrwałoby bowiem znacznie dłużej. W szkoleniach uczestniczą – wyznaczeni przez ordynariuszy - przedstawiciele tych sektorów duszpasterskich, które dotyczą pracy z dziećmi i młodzieżą: wydziałów katechetycznych w kurii, duszpasterstw ogólnych, rodzin, młodzieży, wspólnoty i ruchy oraz przedstawiciele szkół i Caritas. Te osoby, zwykle w liczbie 25-30, z kolei przygotowują potem funkcjonowanie swoich środowisk w zakresie prewencji.
 
Szkolenie dla metropolii gnieźnieńskiej, do której należy diecezja włocławska, odbyło się 5 stycznia 2019 r. w Gnieźnie.

Czemu służą takie szkolenia? O. Żak wyjaśnia KAI, że to właśnie osoby, które zdobyły wiedzę w zakresie prewencji, tworzą potem diecezjalne programy ochrony dzieci i młodzieży. Ale nie chodzi tylko o przygotowanie programu. „Dokument można opublikować na stronie diecezji lub wręcz go skopiować z istniejącego gdzie indziej, ale bez stworzenia środowiska świadomego problemu może pozostać martwą literą. Chodzi o przygotowanie ludzi świadomych problemu i współtworzących lokalną politykę ochrony” – tłumaczy jezuita.

„Pogratulowałbym komukolwiek, w tym państwu polskiemu, aby przy takiej wielkości instytucji, jaką jest Kościół katolicki w Polsce, przeprowadziło w kilka lat budowę podobnego systemu prewencji. Niektóre diecezje i zakony pracują nad tym od kilku lat” – tłumaczy o. Żak.
 
Szkolenia w diecezji
 
Treść diecezjalnych Norm została zaprezentowana księżom pracującym w diecezji, podczas duszpasterskich konferencji rejonowych, które odbyły się 27 i 28 listopada 2018 r. w Sieradzu, Koninie oraz Włocławku. W ramach tych spotkań duszpasterze zostali przeszkoleni także w zakresie elementów strukturalnych w instytucjach, które mogą sprzyjać nadużyciom seksualnym, czynów karalnych w tym zakresie oraz aktualnego ustawodawstwa cywilnego i kościelnego oraz procedur z nimi związanych. Jesienią 2018 roku podobne szkolenia przeszli również katecheci świeccy, dodatkowo zapoznając się z typologią sprawców nadużyć seksualnych oraz skutkami wykorzystywania seksualnego.
 
Problematyka prewencji nadużyć seksualnych znalazła się także w programie formacji seminaryjnej w ramach zajęć z psychologii pastoralnej. Ponadto, klerycy zostali zapoznani z Normami przez rektora seminarium i zobowiązali się do ich przestrzegania.
 
9 marca 2019 r. odbyły się szkolenia dla dekanalnych duszpasterzy młodzieży i służby liturgicznej. W najbliższy weekend 17 i 18 maja 2019 r. zaplanowano szkolenie dla nauczycieli, katechetów świeckich i duchownych, kleryków, wolontariuszy oraz pracowników instytucji prowadzonych przez Kościół na terenie diecezji włocławskiej, mających do czynienia z małoletnimi, mające między innymi pomóc w rozpoznawaniu symptomów przemocy. W planach są kolejne szkolenia dla innych grup zainteresowanych problematyką, w tym dla doradców życia rodzinnego i kolejne przeznaczone dla księży.